Του Νίκου Αρτινού
Η υπέροχη αφίσα του 71ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών, η οποία δεσπόζει – ακόμα και τώρα λίγες ώρες μετά το κλείσιμο της φετινής διοργάνωσης – ανάμεσα στους φοίνικες στην αρχή της Κρουαζέτ, έξω από το Παλέ ντε Φεστιβάλ, απεικονίζει τους Ζαν Πολ Μπελμοντό και Άννα Καρίνα να ανταλλάσσουν ένα φιλί, σε μια σκηνή από την ταινία της Nouvelle Vague Ο Τρελός Πιερό (Pierot Le Fou,1965) του Ζαν Λυκ Γκοντάρ. Η εικόνα της επίσημης αφίσας της 71ης διοργάνωσης του κινηματογραφικού φεστιβάλ των Καννών, είναι μαγική, πανέμορφη, νοσταλγική, απείρως σινεφιλική και, ίσως, αναμενόμενη για τους οπαδούς του φεστιβάλ. Ιστορία, σινεμά και το μέλλον κάπου στο φόντο. Επειδή στις Κάννες, οι αναφορές στο παρελθόν μπορεί να είναι… μελλοντολογικές. Αυτό είναι και το βασικό μήνυμα της κάθε διοργάνωσης. Βέβαια, άλλες οι προθέσεις και άλλα τα αποτελέσματα.
Ο Ζαν Λυκ Γκοντάρ, ένα ιστορικό πρόσωπο και –ταυτόχρονα- ένας μύθος, διδάσκει ποια είναι τα χαρακτηριστικά του Δημιουργού. Οι διοργανωτές δείχνουν ότι το μοντέρνο σινεμά θα πρέπει να ανατρέξει στην ιστορία του κινηματογράφου για να μπορέσει να έχει μέλλον. Και μάλιστα, πολύ περισσότερο σήμερα που ο πλανήτης «βράζει» λόγω της οικονομικής κρίσης και του «πολέμου των πολιτισμών» (σύμφωνα με τις θεωρίες του Σάμιουελ Χάντιγκτον), που αναμένεται να φέρει θεμελιώδεις αλλαγές σε όλη την υφήλιο.
Βέβαια οι οικονομικές δυσκολίες και οι ιστορικές αλλαγές ποτέ δεν έπαιξαν σημαντικά ανασταλτικό ρόλο στην ανάπτυξη του πολιτισμού και του κινηματογράφου. Άλλωστε, το φεστιβάλ των Καννών ξεκίνησε να αναδεικνύει τον κινηματογράφο στα τέλη της δεκαετίας του ’40, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια εποχή όπου η Ευρώπη προσπαθούσε να μαζέψει τα συντρίμμια της καταστροφής. Η Γαλλία, μια χώρα με ισχυρή καλλιτεχνική και κινηματογραφική παράδοση (θυμηθείτε τους Ζαν Βιγκό, Ζαν Ρενουάρ και Ανρί Ζορζ Κλουζό) ετοιμαζόταν να «γράψει» ιστορία στις Κάννες διαμέσου της Nouvelle Vague. Η Nouvelle Vague θα παρέσερνε τα πάντα στο πέρασμά της και θα άλλαζε τον κινηματογράφο για πάντα. Ήταν η εποχή της Δημιουργίας και του κινηματογραφικού Δημιουργού, μια νέα θεώρηση του σινεμά τότε, ένα όχι τόσο ασφαλές λιμάνι σήμερα. Φέτος, ύστερα από 71 χρόνια, το φεστιβάλ των Καννών εμμένει στη Θεωρία του Δημιουργού, εκφράζοντας όμως τα τελευταία χρόνια ένα συντηρητισμό που θυμίζει το «σινεμά του μπαμπά», όπως συνήθιζε να αποκαλεί ο Φρανσουά Τριφό, το αρτηριοσκληρωτικό σινεμά που βασάνιζε με τους κανόνες του την κινηματογραφική Δημιουργία, στη μεταπολεμική Γαλλία. Ο συντηρητισμός αυτός φαίνεται με τις φετινές βραβεύσεις αφού η κριτική επιτροπή – εμφανώς αμήχανη – απένειμε τα δύο μεγάλα βραβεία της διοργάνωσης σε δύο μάλλον αδιάφορες ταινίες: ο Χρυσός Φοίνικας πήγε στον Hirokazu Kore-eda και στο άνευρο δράμα του Shoplifters, ενώ το Grand Prix πήρε ο Σπάικ Λι και το επικαλυμμένο με πολιτικές αναφορές στο σήμερα, συμβατικό και σύνηθες κατά τα άλλα, αστυνομικό – περίπου – buddy movie BlacKkKlansman.
Η κινηματογραφική Δημιουργία είναι διαχρονική, διαλεκτική και αναπόσπαστος μηχανισμός της εξέλιξης της κουλτούρας, όμως για πρώτη φορά φέτος το Φεστιβάλ των Καννών, δεν είδε (ή επέλεξε να μην δει), τις διαδικτυακές σαρωτικές αλλαγές που είναι ante portas και που θα αλλάξουν την ιστορία του σινεμά και θα διαμορφώσει μια νέα πορεία παραγωγικής διαδικασίας. Η διαμάχη με το NETFLIX και η απόφαση του διαδικτυακού καναλιού να αποσύρει τις ταινίες του από το φεστιβάλ, έδειξαν έναν απρόσμενο συντηρητισμό από τους διοργανωτές, που φαίνεται να μην βλέπουν ότι το σινεμά περνάει στο επόμενο στάδιο της εξέλιξής του, αφού το internet προσφέρει πλέον δυνατότητες ταυτόχρονης διανομής και προβολής σε παγκόσμιο επίπεδο. Το NETFLIX απέσυρε τις πέντε ταινίες του επειδή το φεστιβάλ των Καννών έχει εφαρμόσει έναν νέο κανονισμό που απαγορεύει σε οποιαδήποτε ταινία χωρίς διανομή στις αίθουσες στη Γαλλία να μετάσχει στο διαγωνιστικό του σκέλος. Όμως, στο άμεσο μέλλον, αυτή θα είναι η νέα τάξη πραγμάτων στην κινηματογραφική παραγωγική διαδικασία. Oι ταινίες θα προβάλλονται απευθείας και ταυτόχρονα σε smart τηλεοράσεις και κινητά που θα δίνουν την δυνατότητα τρισδιάστατης απεικόνισης και όχι στις κινηματογραφικές αίθουσες, οι οποίες – με μαθηματική ακρίβεια – οδηγούνται στην απαξίωση και, εντέλει, στην εξάλειψή τους. Η διανομή αλλάζει, η κινηματογραφική παραγωγή αλλάζει και το Φεστιβάλ των Καννών αδυνατεί να το δει (ή – επαναλαμβάνω – δεν θέλει να το δει, επειδή πιθανόν τα οικονομικά συμφέροντα του σημερινού συστήματος διανομής, να μην αφήνουν να το δει).
Το ζήτημα που αναδεικνύουν κάθε χρόνο οι διοργανωτές, είναι η διαφύλαξη της Ιστορίας του φεστιβάλ και του κινηματογράφου. Το συγκεκριμένο ζήτημα τέθηκε πριν από χρόνια από τον πρώην πρόεδρο του φεστιβάλ Ζιλ Ζακόμπ, ο οποίος χρησιμοποίησε τα λόγια του Φρανσουά Τριφό για να δείξει την αναγκαιότητα της ιστορικότητας: «Πολύ σύντομα θα μας αξιολογούν άνθρωποι που δεν θα έχουν δει το Sunrise του Μουρνάου». Ο Τριφό είχε δίκιο! Πόσοι θεατές σήμερα μεταξύ 15 και 20 ετών έχουν ακούσει για τον Μουρνάου, τον Αϊζενστάιν, τον Γκρίφιθ, τον Γκανς, τον Μιζογκούτσι, τον Στροχάιμ, τον Σαγιαζίτ Ρέι, τον Άμπελ Γκανς, τον Μπουνιουέλ; Οι διοργανωτές δίνουν μεγάλη έμφαση στην ανάμνηση της ιστορίας, με μια εκτενή και λεπτομερή αρχειοθέτηση όλων των συμβάντων, των τελετών έναρξης και λήξης, καθώς και όλων εκείνων των εκδηλώσεων που στιγμάτισαν το φεστιβάλ στο πέρασμα των χρόνων (χαρακτηριστική είναι η φωτογραφία του θέματος, η οποία απεικονίζει τους Φρανσουά Τριφό και Όρσον Ουέλς, στο Φεστιβάλ Καννών του 1967, Πηγή: https://www.20minutes.fr/cinema/diaporama-8302-photo-884942-archives-festival-cannes).
Πράγματι, καλή είναι η ιστορία και η επίγνωσή της, όταν βέβαια αυτή δεν γίνεται αυτοσκοπός. Το φεστιβάλ των Καννών, που εδώ και χρόνια βοηθά να αναδειχθούν οι νέες τάσεις και οι πολυπολιτισμικές κουλτούρες στο σινεμά, δείχνει να είναι δέσμιο της ιστορικότητας του και δεν αντιλαμβάνεται την δύναμη του ιντερνετικού (streaming) σινεμά (στην τωρινή φάση εκπροσωπείται κυρίως από το NETFLIX), που αποτελεί την κύρια ενασχόληση και γόνιμο πεδίο δημιουργίας όλων των νέων καλλιτεχνών που μέσω του YOUTUBE, τους δίνεται η δυνατότητα να προβάλλουν το έργο τους και τα καινοτόμα στοιχεία τους. Και ας μην ξέρουν ποιος είναι ο Αϊζενστάϊν, ο Μπουνιουέλ και ο Χίτσκοκ…