40ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Κωνσταντινούπολης: το τούρκικο σινεμά δεν είναι μόνο οι Γιλμάζ Γκιουνέι και Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν…

Γράφει ο Νίκος Αλέτρας-Αρτινός

Δεν είναι η πρώτη φορά που παρακολουθώ το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Κωνσταντινούπολης. Φέτος, όμως είναι η πρώτη φορά, στην 40η διοργάνωσή του, που είχα την τιμή να συμμετάσχω οργανικά στις εκδηλώσεις του, ως μέλος της Κριτικής Επιτροπής FIPRESCI.  Η εμπειρία μου από αυτή την ενεργό συμμετοχή επιβεβαιώνει αυτό που ήδη ήξερα: το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Κωνσταντινούπολης είναι ένα από τα σπουδαιότερα κινηματογραφικά φεστιβάλ της ευρύτερης περιοχής μας [να μην ξεχνάμε ότι είναι διαπιστευμένο από τη Διεθνή Ομοσπονδία Ενώσεων Κινηματογραφικών Παραγωγών (FIAPF)!].

Η γενικότερη διαπίστωσή μου από τη φετινή θεσμική μου συμμετοχή, είναι ότι, τελικά, το τουρκικό σινεμά δεν είναι μόνο οι ταινίες του Nuri Bilge Ceylan και του Gilmaz Gunei. Όλες οι τούρκικες ταινίες που είδα φέτος, παρουσιάζουν  ενδιαφέρον (τουλάχιστον!), ενώ οι περισσότερες από αυτές, χαρακτηρίζονται από υψηλό επίπεδο κινηματογραφικής παραγωγής και καλλιτεχνικής ποιότητας.  Είναι αξιοθαύμαστος, ο σύγχρονος και παράλληλα ποιητικός τρόπος, με τον οποίο ο τουρκικός κινηματογράφος πραγματεύεται θέματα που αγγίζουν βαθιά τους θεατές της γείτονος χώρας.  Είναι ένας κινηματογράφος με ισχυρά εθνικά/εθνογραφικά χαρακτηριστικά, που θίγει ζητήματα καίρια για το κοινό του. Οι ταινίες που συγκρότησαν την ενότητα του φετινού εθνικού διαγωνιστικού δεν αφήνουν τίποτα απ’ έξω: από την πατριαρχία και την αντιμετώπιση της γυναίκας στην Τουρκία του σήμερα έως τη δριμεία κριτική της αθέμιτης λειτουργίας των hedge funds στην αντιμετώπιση των δανειοληπτών, ενώ η αξιοποίηση των κινηματογραφικών ειδών είναι εξόχως δημιουργική, πρωτότυπη και λειτουργική, σε ότι αφορά την ενσωμάτωση των εθνογραφικών στοιχείων στις συμβάσεις των ειδών.

Οι φετινές τουρκικές ταινίες του 40ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Κωνσταντινούπολης παρουσιάζουν συνολικά (ως μέσος όρος) καινοτομία, υψηλή αισθητική και εμπνευσμένη σκηνοθετική προσέγγιση, δίνουν έμφαση στους βασικούς κανόνες της δραματουργίας και της αφήγησης, έχουν υψηλό επίπεδο αξίας κινηματογραφικής παραγωγής (film production value), ενώ όλα τα παραπάνω συνθέτονται μέσα από διακριτά τουρκικά εθνογραφικά/εθνικά στοιχεία. Ακολουθεί συνοπτική κριτική και αξιολογική ανάλυση των δεκατριών ταινιών που συγκρότησαν την ενότητα του εθνικού διαγωνιστικού τμήματος:

Διαβάστε   Όταν ο Βάγκνερ Συνάντησε τις Ντομάτες

Av/The Hunt (φωτογραφία θέματος): Σε κάποια επαρχία της Τουρκίας, μια νεαρή γυναίκα προσπαθεί να ξεφύγει από τον βίαιο σύζυγό της και την επίσης βίαιη οικογένειά της. Ειδολογικά μου θύμισε το αμερικανικό I spit on your grave (2010) του Steven Monroe ή το γαλλικό Revenge (2017) της Coralie Fargeat. Είναι μια καθαρόαιμη και πετυχημένη ταινία είδους, γεμάτη δράση και σασπένς, μια κραυγή αγωνίας και οργής για τη θέση της γυναίκας στην Τουρκία σήμερα.

 

Dirlik Düzenlik / It’s All About Peace and Harmony: Δύο αδερφές, δυσκολεύονται όταν η ηλικιωμένη μητέρα τους, τους ανακοινώνει ότι θα παντρευτεί. Κουραστική, φλύαρη, και αδιάφορη ανάλυση τριών γυναικών σε μια ιστορία που θα μπορούσε να διαδραματίζεται σε μια οποιαδήποτε δυτική πόλη και χώρα.

 

Zîn ve Ali’nin Hikâyesi/The Dance of Ali and Zin: Μια χαροκαμένη Κούρδισα μητέρα βάζει σε δοκιμασία τις σχέσεις της με την οικογένεια της, καθώς θεωρεί ότι η γαμήλια τελετή του νεκρού γιου της (σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια ενός ελέγχου από τις τουρκικές αρχές), θα είναι ο καλύτερος αποχαιρετισμός γι‘ αυτόν. Μια εξαιρετική, εσωτερική, ποιητική ταινία, με εκπληκτική κινηματογράφηση. Σπουδαίος συνδυασμός τοπίων και προσώπων, σε μια ιστορία, στην οποία, η διοργάνωση της γαμήλιας τελετής του νεκρού γιου, γίνεται μία εν δυνάμει επαναστατική πράξη, τόσο απέναντι στον εσωτερικό φόβο (απέναντι στο θάνατο) όσο και απέναντι στον εξωτερικό εχθρό (τις αρχές). Υψηλό επίπεδο παραγωγής και καλλιτεχνικής ποιότητας.

 

Cemil Şov /The Cemil Show: Σινεφίλ δραματική κωμωδία, αφιερωμένη τους παλιούς σταρ του τουρκικού σινεμά. Αισθητικά, η ταινία παραπέμπει στον Almodovar και στις πρώτες του ταινίες. Η ιστορία περιγράφει τη σχέση ενός fan (ένας χαμηλόβαθμος υπάλληλος ασφαλείας σε ένα mall) με το είδωλό του. Καλογυρισμένη, φροντισμένη, καλό σενάριο, αδυνατεί όμως να υπερβεί το φράγμα της κοινοτοπίας.

Διαβάστε   Τα "κίτρινα γιλέκα" του σινεμά

 

Bir Nefes Daha /When I’m Done Dying: Μοντέρνα ιστορία αναζήτησης επιτυχίας ενός νεαρού ράπερ της εργατικής τάξης, που προσπαθεί να γίνει διάσημος, να κερδίσει τη μάχη με τα ναρκωτικά και να κερδίσει και στον έρωτα. Μοντέρνο, προβλέψιμο, αρκετά δυτικό (μου θύμισε το 8 mile με τον Eminem). Ενδιαφέρουσα-αν και αμήχανη και ανεπαρκής-η προσθήκη animation στις σκηνές του μαστουρώματος.

 

Beni Sevenler Listesi / The List of Those Who Love Me: Ένας νεαρός σνιφάρει κοκαΐνη και ταυτόχρονα εμπορεύεται ναρκωτικά σε celebrities. Είναι ασπρόμαυρο (γιατί άραγε;), κουραστικό και βαρετό, χωρίς έμπνευση, αποστασιοποιημένο και χωρίς καμιά σύνδεση με την πραγματικότητα της γείτονος χώρας. Το παράδοξο είναι ότι το φιλμ κέρδισε το μεγάλο βραβείο της κριτικής επιτροπής στην ενότητα του Διεθνούς Διαγωνιστικού…

 

İnsanlar İkiye Ayrılır/Two Types of People: Ωραία ταινία, έξυπνο σενάριο με πυκνή δομή και απανωτές ανατροπές, σε μια ιστορία απάτης και συνωμοσίας ενάντια στα hedge funds. Μοντέρνα κινηματογράφηση και ωραίες ερμηνείες σε μια ταινία δομημένη σύμφωνα με ανάλογες ταινίες είδους [π.χ το αργεντίνικο Nine Quens (2000) του Fabián Bielinsky].

 

Çatlak/Fractured (η ταινία απέσπασε το Βραβείο FIPRESCI καλύτερης τούρκικης ταινίας): Συναρπαστικά… εξαντλητική και επίμονη νατουραλιστική μελέτη στις σχέσεις μιας πατριαρχικής οικογένειας της εργατικής τάξης στη σύγχρονη Τουρκία. Κοντινά πλάνα, καταπιεστική κινηματογράφηση, φυσικοί και άμεσοι διάλογοι, φοβερές ερμηνείες των ηθοποιών σε ένα δράμα που παρουσιάζει τις ρωγμές που διαλύουν μια οικογένεια και τις εύθραυστες σχέσεις των μελών της, με αφορμή ένα χρέος.

 

9,75: Ωραία δραματουργία, ωραίες ερμηνείες σε μια επική ιστορία ανασύστασης της κουρελιασμένης μνήμης ενός άνδρα, ο όποιος, τις τελευταίες μέρες της ζωής του μπερδεύει την πραγματικότητα με τη μυθοπλασία (είναι συγγραφέας και έχει όγκο στον εγκέφαλο). Η αγωνιώδης αναζήτηση του στις αναμνήσεις του, εστιάζει σε ένα μικρό αγόρι που έπαιξε σημαντικό ρόλο στο παρελθόν του. Είναι ο ίδιος ή κάποιος άλλος; Η ταινία αναφέρεται σε θέματα που αφορούν την Τουρκία (οι ταραχές στην πλατεία Ταξίμ το 2013), και έχει πράγματι εθνική ταυτότητα στο πλαίσιο μιας ευπώλητης μυθοπλασίας και κινηματογράφησης, χωρίς όμως να κάνει τη διαφορά. Η ταινία είναι πολύ καλή στο πλαίσιο του mainstream cinema.

Διαβάστε   24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (αντί απολογισμού): η μυθοπλαστική αφήγηση ως βασική διάσταση των ταινιών τεκμηρίωσης

 

Yeniden Leyla/Leyla Once Again: Με μια ενδιαφέρουσα ανατροπή, κάπου στο μέσο της ταινίας, πληροφορούμαστε ότι αυτό που βλέπαμε μέχρι στιγμής ήταν μια… ταινία! Από εκεί και μετά αρχίζουμε και παρακολουθούμε τους ηθοποιούς της ταινίας και πως αυτοί προσεγγίζουν τους χαρακτήρες που υποδύονται. Η ταινία αυτή τη φορά ξεκινάει από την αρχή… Θα το έβρισκα εξαιρετικά ενδιαφέρον σαν σύλληψη, αν δεν είχα δει πρόσφατα μια παρόμοια ταινία, την εξαιρετική αμερικανική παραγωγή Blackbear (2020) του  Lawrence Michael Levine.

 

Sardunya/Geranium: Αδιάφορη δραματική ταινία που προσπαθεί να διαχειριστεί θέματα οικογένειας, ενηλικίωσης, φόνου, αλλά και… ευθανασίας! Κάποιες ωραίες εικόνες της Σμύρνης δεν καταφέρνουν να βοηθήσουν την αδύναμη δραματουργία.

 

Af/Forgiveness: Καλοσκηνοθετημένη ταινία, η οποία παρουσιάζει μια άγρια ιστορία πατριαρχικής βίας και παιδικής κακοποίησης. Η κλιμάκωση της ιστορίας είναι ικανοποιητική, οι ερμηνείες των ηθοποιών είναι ικανοποιητικές (ειδικά των μικρών παιδιών), όμως απουσιάζει εκείνο το στοιχείο που θα οδηγήσει την ταινία σε ένα σπουδαίο επίπεδο καινοτομίας και πρωτοτυπίας.

 

Sen Ben Lenin/You Me Lenin: Σε μια παραλιακή πόλη της Μαύρης Θάλασσας ανακαλύπτεται ένα ξύλινο άγαλμα του Λένιν με αδιαμφισβήτητη ιστορική αξία. Η μικρή πόλη γίνεται το επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος, όμως την παραμονή της επίσημης παρουσίασης του …Λένιν, το άγαλμα εξαφανίζεται μυστηριωδώς. Επιτυχημένη ηθογραφία μιας επαρχιακής περιοχής της Τουρκίας, με ενδιαφέροντες χαρακτήρες και με ήπιες ανατροπές στην αφήγηση. Πλήρης και αρκούντως λειτουργική η επιλογή των κλειστών χώρων στους οποίους πραγματοποιήθηκαν τα γυρίσματα (κυρίως η αίθουσα ανάκρισης).