Του Μπάμπη Ακτσόγλου*
Το 1921, ο σεναριογράφος Χένρικ Γκάλεεν και ο σκηνοθέτης Μούρναου έγραψαν την πρώτη κινηματογραφική διασκευή του Δράκουλα, χωρίς όμως να καταφέρουν να έχουν τη σχετική άδεια της χήρας του Στόουκερ. Έτσι αναγκάστηκαν να κάνουν ορισμένες αλλαγές στο κείμενο, κυρίως στις ονομασίες των ηρώων. Ο Κόμης Δράκουλας ονομάζεται Ορλόκ, αλλά η τερατόμορφη εμφάνιση του Μαξ Σρεκ, με τα μακρουλά χαρακτηριστικά, τα μυτερά αυτιά, τη γαμψή μύτη, την καμπούρα και το φαλακρό γεροντικό κεφάλι είναι πολύ κοντά στην εικόνα που μας δίνει ο Στόουκερ για τον ήρωά του:
«Το πρόσωπό του ήταν αετίσιο με γαμψή μύτη και περίεργα φουσκωτά ρουθούνια. Είχε μεγάλο αγέρωχο μέτωπο με μαλλιά αραιά στους κροτάφους, αλλά πυκνά αλλού. Τα φρύδια του ήταν τεράστια και σχεδόν σμιχτά με πυκνές σγουρές τρίχες. Το στόμα, όσο τουλάχιστον φαινόταν κάτω από το παχύ μουστάκι, ήταν σφιγμένο και μάλλον σκληρό, με περίεργα μυτερά άσπρα δόντια που προεξείχαν από κάτι χείλη που ήταν εντυπωσιακά κόκκινα και ζωηρά για άνθρωπο της ηλικίας του. Όσο για τα υπόλοιπα, τα αυτιά του ήταν κάτασπρα και πολύ μυτερά στη κορφή, το πηγούνι ήταν φαρδύ και έντονο και τα μάγουλα σφιχτά αλλά λιπόσαρκα».
Από την ιστορία του Στόουκερ, ο Μούρναου επέλεξε τρεις κεντρικές φιγούρες ως πρωταγωνιστές: τον Ορλόκ-Νοσφεράτου, τον Τζόναθαν που είναι κατά κάποιο τρόπο η προέκταση του θεατή, και τη Μίνα, που στη γερμανική βερσιόν ονομάζεται ‘Ελεν. Η Αγγλία εξαφανίστηκε παντελώς, για να μείνει ως μοναδικός χώρος δράσης η γερμανική πόλη του Βίμποργκ και η Τρανσυλβανία: ο πολιτισμός και το πραγματικό από τη μία, το φανταστικό και δαιμονικό από την άλλη. Ωστόσο ο Μούρναου υπονοεί ότι ο ένας χώρος περιέχει εν δυνάμει τον άλλον. Η πορεία του Τζόναθαν από το Βίμποργκ (το πραγματικό) στην Τρανσυλβανία (το φανταστικό) αντιστοιχεί με την παράλληλη πορεία της γυναίκας του Helen μέσα στον κόσμο του ονείρου (γίνεται ξαφνικά υπνοβάτης). Παράλληλα, όλο το ταξίδι βρίσκεται κάτω από τη συνεχή παρακολούθηση του ζωικού στοιχείου, που σταδιακά μετατρέπεται σε δαιμονικό: η ύαινα, οι λύκοι, οι μύγες που τρώει ο τρελός στο κελί του, το σαρκοφάγο φυτό που επιδεικνύει ο καθηγητής, τα ποντίκια, η νυχτερίδα. Οι δύο κόσμοι, το πραγματικό και το φανταστικό, η φύση και η παρα-φύση, συγκαλύπτονται και χάνουν τα όρια τους. Ο βαμπιρισμός είναι ένα φαινόμενο της φύσης;
Αν και ο Μούρναου μένει πιστός στις γενικές γραμμές του μυθιστορήματος, επιφέρει μια σημαντική αλλαγή στο τέλος: ο Νοσφεράτου πεθαίνει από το φως της ημέρας, προδομένος από το ερωτικό του πάθος για την Έλεν, η οποία με δόλο τον τράβηξε στο προσκέφαλο της και το κράτησε κοντά της, ώσπου να λαλήσει ο κόκορας, αφήνοντάς τον να της πιει το αίμα σε μια ιεροτελεστία καθαρά σεξουαλική. Με αυτό τον τρόπο η ιστορία του βρικόλακα γίνεται ένα γνήσιο ρομαντικό δράμα, που ενθουσίασε την κριτική και έκανε πολλούς να μιλήσουν για την πιο τρελή ιστορία έρωτα στην ιστορία του σινεμά. Αξίζει εδώ, πάντως να πούμε ότι η ιδέα πως ο βρικόλακας πεθαίνει από το φως της ημέρας είναι καθαρά επινόηση του Μούρναου. Δεν τη συναντάμε ούτε στις φολκλορικές ιστορίες περί βρικολάκων ούτε στον Στόουκερ, ο οποίος απλά λέει ότι ο βρικόλακας είναι ανήμπορος την ημέρα, γιατί χάνει ένα μέρος από τη σατανική δύναμή του. Η ιδέα αυτή ωστόσο πέρασε για τα καλά στη συνείδηση του κοινού και ξαναχρησιμοποιήθηκε με πολύ πιο εντυπωσιακά δραματουργικά αποτελέσματα από τον Τέρενς Φίσερ στο φινάλε του Βρικόλακα των Καρπαθίων, όπως και σε πολλές άλλες ταινίες με βρικόλακες.
*Το παραπάνω απόσπασμα περιέχεται στο βιβλίο Μπάμπης Ακτσόγλου: Από τον Κλέφτη Ποδηλάτων στο Καζίνο Ροουγιάλ (σελ. 48-50, Εκδόσεις Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης-Αιγόκερως-Αθηνόραμα, 2007).
** Η ταινία Νοσφεράτου θα προβληθεί την Τρίτη 20 Μαρτίου (ώρα 21:00) στον κινηματογράφο Αλκυονίς με συνοδεία ζωντανής μουσικής (Μουσική-πιάνο: Αναστάσης Φιλιππακόπουλος)