Του Νίκου Αρτινού
Η ταινία τιμήθηκε με το Χρυσό Φοίνικα και το βραβείο σκηνοθεσίας στο 56ο φεστιβάλ των Καννών. Ο τίτλος είναι δανεισμένος από το ομότιτλο ντοκιμαντέρ του BBC, που γυρίστηκε το 1989 από τον Άλαν Κλάρκ και αφορούσε το κλίμα βίας που επικρατούσε εκείνη την εποχή στη Βόρεια Ιρλανδία. Λαμβάνει χώρα στο φανταστικό Watt High School, στα προάστια του Πόρτλαντ, Όρεγκον, και εξιστορεί τα γεγονότα που περιβάλλουν μια σφαγή σε ένα σχολείο, βασισμένη εν μέρει στη σφαγή στο λύκειο Κολουμπάιν το 1999 (οι φονικές επιθέσεις μαθητών στα αμερικάνικα σχολεία συνεχίζονται με ανησυχητικά αυξανόμενο ρυθμό ως και σήμερα). Η ταινία ξεκινά λίγο πριν συμβεί η σφαγή, ακολουθώντας τις ζωές πολλών χαρακτήρων τόσο εντός όσο και εκτός σχολείου, οι οποίοι αγνοούν το τι πρόκειται να ξεδιπλωθεί. Ο τίτλος της ταινίας, μεταφορικά, αναφέρεται σε κάτι τόσο τεράστιο που όλοι το βλέπουμε αλλά, για προφανείς λόγους, επιλέγουμε να το αγνοούμε…
Ο Βαν Σαντ χρησιμοποιεί ένα αληθινό σχολείο για να γυρίσει την ταινία του. Ο φακός κινείται στην τάξη κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, στο γήπεδο ποδοσφαίρου, στη βιβλιοθήκη, στους διαδρόμους, και παρακολουθεί τη νοοτροπία και την ψυχολογία μιας ομάδας μαθητών ενώ αποκαλύπτει τον τρόπο που ο καθένας αντιλαμβάνεται τη σχολική εμπειρία. Άλλος σαν αναγκαίο κακό, άλλος σα μια δημιουργική ενασχόληση, κάποιοι άλλοι με τρόπο αληθινά τραυματικό. Το συνηθισμένο και ανέφελο φθινοπωρινό πρωινό, όμως, πρόκειται να έχει μια τραγική κατάληξη…Ο Γκας Βαν Σάντ με την καμερά του “τρυπώνει” στην καθημερινή ζωή του σχολείου, πιάνει σκόρπιες κουβέντες, παρατηρεί την ομορφιά των νέων προσώπων και την απόγνωση κάποιων άλλων. Ώσπου κάποια στιγμή δύο μαθητές, ο Άλεξ και ο Έρικ, εισβάλουν στο σχολείο και με τα όπλα τους σκορπίζουν τον τρόμο και τον θάνατο…
Ο Γκας Βαν Σαντ μας παρουσιάζει όλα τα πρόσωπα που μπορεί να συμμετέχουν στην καθημερινή ζωή του σχολείου και όχι μόνο τους δύο δράστες, προβάλλοντας με χειρουργική ακρίβεια την “άρρωστη” εκπαίδευση του αμερικάνικου τρόπου ζωής. Μας δίνει μια τόσο λεπτομερή άποψη αυτών των προσώπων και από όλες τις οπτικές γωνίες που ο καθένας μας γίνεται πραγματικά κοινωνός των προβλημάτων τους, τόσο στο σχολείο όσο και στο σπίτι τους. Μόνο στο τελευταίο κεφάλαιο της ταινίας ο Βαν Σαντ μας παρουσιάζει διεξοδικά τους δύο δράστες. Ο φακός μας μεταφέρει στο σπίτι τους και μας δίνει με καθάριο βλέμμα όλες τις αιτίες που προκαλούν αυτό το βίαιο και θανατηφόρο ξέσπασμα. Ο σκηνοθέτης μας παρουσιάζει την άνεση με την οποία οι δύο νεαροί αποκτούν όπλα παραγγέλνοντάς τα από το internet. Ο Έρικ παίζει βίαια video games ενώ ο Άλεξ παίζει στο πιάνο Μπετόβεν-και συγκεκριμένα την μελωδία που ακουγόταν στην ταινία του Στάνλεϋ Κιούμπρικ “Κουρδιστό πορτοκάλι”. Κάποια στιγμή, αργότερα, παρακολουθούν ένα ντοκιμαντέρ για τον Χίτλερ. Οι επικριτές του σκηνοθέτη στάθηκαν στην σκηνή όπου οι δύο νεαροί ανταλλάσσουν ένα φιλί στο ντους χαρακτηρίζοντάς τους, “ομοφυλόφιλους Ναζί”, θέλοντας, ίσως, να περιθωριοποιήσουν ένα μεγάλο και παχυδερμικό πρόβλημα…
Δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Ο σύγχρονος καπιταλιστικός τρόπος ζωής είναι δολοφονικά υποκριτικός. Όλοι υποκρίνονται ότι όλα πάνε καλά, ενώ μπροστά στα μάτια τους περνούν ελέφαντες που ποδοπατούν τα πάντα. Ο Γκας Βαν Σάντ αναρωτιέται αν βλέπουμε τον Ελέφαντα και αν του δίνουμε την δέουσα σημασία. Το φιλμ δεν αναφέρεται σ’ αυτή καθαυτή την πράξη με την οποία οι μαθητές μετατρέπονται σε φονικές μηχανές. Το φιλμ εστιάζει σ’ εκείνα τα μικρά πράγματα που μπορεί να αποδυναμώσουν την καρδιά και το μυαλό. “Το πιο σημαντικό είναι, να περνάς καλά ” λέει ο Άλεξ καθώς πηγαίνουν με τον φίλο του, στο σχολείο. Μια κουβέντα την οποία έχουν ακούσει τόσες φορές που έφτασαν στο σημείο πλέον να μην καταλαβαίνουν την σημασία της. Και επίσης, είναι μια κουβέντα, που στην Ελλάδα την ακούμε ακόμα περισσότερες φορές φτάνοντας στο σημείο να εθελοτυφλούμε μπροστά στους τόσους ελέφαντες που περνούν μπροστά στα μάτια μας. Ο “Ελέφαντας” του Γκας Βαν Σαντ έχει ως σκοπό να μας κάνει να ανοίξουμε τα μάτια μας για να δούμε με σαφήνεια τα προβλήματα που μας περιτριγυρίζουν.
Ελέφαντας-Elephant (2003)
Σκηνοθεσία: Γκας Βαν Σαντ
Πρωταγωνιστούν: Άλεξ Φροστ, Έρικ Ντόιλεν, Τζον Ρόμπινσον, Ελάιας ΜακΚόνελ, Τζόρνταν Τέιλορ
Διάρκεια: 81′