Του Γιάννη Τοτονίδη
Αυτό το χρονικό διάστημα το iCineman δίνει βαρύτητα στα Βραβεία ΙΡΙΣ 2018. Στην κατηγορία “Ντοκιμαντέρ” υποψήφιες ήταν 13 συνολικά ταινίες. Αφού τις παρακολούθησα όλες μέσα από την ειδική πλατφόρμα που παρέχει η Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου στα μέλη της με τη χρήση συγκεκριμένων κωδικών, μία από αυτές που ξεχώρισα είναι «Ο Μεγάλος Περίπατος της Άλκης». Ένας κινηματογραφικός περίπατος στην πολυτάραχη ζωή και στο πλούσιο έργο της συγγραφέως Άλκης Ζέη. Μια ζωή που κουβαλάει μέσα της ολόκληρη την ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα και ένα συγγραφικό έργο που έχει καταξιωθεί διεθνώς και συνεχίζει να καταξιώνεται επηρεάζοντας πολλές γενιές ανθρώπων. Ο «Περίπατος» περιέχει κυρίως την μαρτυρία της ίδιας της 92χρονης συγγραφέως, αλλά και της αδελφής της, Ελένης Κόκκου, των αγαπημένων φίλων και συνοδοιπόρων της, του σκηνοθέτη Μάνου Ζαχαρία, καθώς και του ποιητή Τίτου Πατρίκιου.
Είχε την τύχη να συναναστραφεί με σημαντικούς πνευματικούς ανθρώπους της χώρας, στοιχείο που συνετέλεσε κατά ένα μεγάλο ποσοστό να αναπτύξει την προσωπικότητά της. Ανάμεσα σε αυτούς, η φίλη της και μετέπειτα συγγραφέας Ζωρζ Σαρή, η θεία της, γνωστή συγγραφέας Διδώ Σωτηρίου -η οποία βοήθησε την Άλκη να ασχοληθεί με τη συγγραφή- η καθηγήτρια Τέχνης Ελένη Περράκη-Θεοχάρη, για την οποία δημιούργησε τον χαρακτήρα του Κλούβιου, έναν από τους κυριότερους ήρωες του κουκλοθεάτρου Αθηνών “Μπάρμπα Μυτούσης” που ίδρυσε η Περράκη-Θεοχάρη. Επίσης, οι Μάριος Πλωρίτης, Τάσος Λιγνάδης, Κάρολος Κουν, Μάνος Χατζιδάκις, Νίκος Γκάτσος και Εμπειρίκος.
Κατά την περίοδο της κατοχής εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ παρακινούμενη από τη Σωτηρίου. Παράλληλα, σπούδασε φιλοσοφία του θεάτρου στη Φιλοσοφική του Πανεπιστημίου των Αθηνών και υποκριτική στη δραματική σχολή του Εθνικού Ωδείου Αθηνών. Ενώ φοιτούσε εκεί γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο, τον αριστερό θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου, ο οποίος μετά από την ήττα του ΔΣΕ στον εμφύλιο διέφυγε στην Τασκένδη. Επανασυνδέθηκε μαζί του μετά από έξι χρόνια και απέκτησαν στην Τασκένδη την Ειρήνη και τον Πέτρο. Σπούδασε Σεναριογραφία στο Ινστιτούτο Κινηματογράφου της Μόσχας, επέστρεψε στην Ελλάδα, αλλά με τον ερχομό της Χούντας ξαναέφυγε στο Παρίσι και επέστρεψε οριστικά μετά την πτώση της δικτατορίας.
Η Αγγελική (Άλκη) Ζέη αποτελεί πρέσβειρα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό. Το σύνολο του έργου της είναι μεταφρασμένο και κυκλοφορεί σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο. «Το καπλάνι της βιτρίνας», το πρώτο της μυθιστόρημα, υπήρξε έργο – σταθμός για την ελληνική παιδική λογοτεχνία και θεωρείται πλέον ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά, με συνεχείς επανεκδόσεις από το 1963 που πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα, πολλές μεταφράσεις και πολλές διακρίσεις στο εξωτερικό. Είναι το πρώτο -ίσως- παιδικό βιβλίο με πολιτικές αναφορές (συγκεκριμένα στη δικτατορία του Μεταξά).
Χαρακτηριστικό των ιστορικών της μυθιστορημάτων είναι ότι δεν αποτελούν μια απλή καταγραφή ιστορικών γεγονότων, αλλά τα “ζυμώνει” με αυτοβιογραφικά βιώματα των ηρώων της. Μαζί με τη Ζωρζ Σαρή καθιέρωσαν ένα νέο στυλ στο νεανικό μυθιστόρημα, τόσο από την άποψη του ζωντανού, αυτοβιογραφικού ύφους, όσο και της εισαγωγής του πολιτικού, κοινωνικού και ιστορικού στοιχείου στο είδος. Αυτά τα χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με την κριτική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, το χιούμορ και την εμβάθυνση στα γεγονότα, συνετέλεσαν ώστε να αγαπηθεί από τους Έλληνες και ξένους αναγνώστες.
Το 1971, εξόριστη στο Παρίσι, έγραψε το «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου», με θέμα την Κατοχή και την απελευθέρωση. Το 2003 το εφηβικό μυθιστόρημα «Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της» κέρδισε το Βραβείο εφηβικού μυθιστορήματος του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, ενώ το 2004 ήταν υποψήφια για το Βραβείο “Χανς Κρίστιαν Άντερσεν” και το Βραβείο “Άστριντ Λίντγκρεν” λογοτεχνίας. Της απονεμήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το Βραβείο “Mildred L. Batchelder” για τις εκδόσεις των έργων της: «Το καπλάνι της βιτρίνας», «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» και «Κοντά στις ράγες». Συνολικά τα έργα της έχουν μεταφραστεί σε 20 γλώσσες. Το 2010 τιμήθηκε με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της και το 2014 αναγορεύτηκε σε επίτιμη διδάκτορα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για να τιμηθεί με τον τρόπο αυτό η προσφορά και το έργο της στην παιδική λογοτεχνία. Το 2015 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
Μέσα από το ντοκιμαντέρ ξεδιπλώνεται όλη η ιστορία της Ζέη, έτσι όπως την αφηγείται με ένα μοναδικό τρόπο η ίδια. Για την καταγωγή της, τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, τη φυματική μητέρα της, τη σχέση της με το γράψιμο -ξεκίνησε από τα γυμνασιακά της χρόνια- το κουκλοθέατρο, τους ξένους λογοτέχνες που διάβαζε μικρή, τα πρώτα ερωτικά γράμματα για την υπηρέτρια του σπιτιού και στη συνέχεια για την υπηρεσία όλης της γειτονιάς, τους αγώνες της για ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία μέσα από το αριστερό κίνημα στα χρόνια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα -γεγονός που στιγμάτισε την προσωπική ζωή της- την αυτοεξορία, τον επαναπατρισμό.
Η σκηνοθέτης Μαργαρίτα Μαντά, χωρίς «κινηματογραφικές» ή συναισθηματικές εξάρσεις, διακριτική και ταυτόχρονα υποστηρικτική, ώστε να εκμαιεύσει τα μέγιστα από έναν άνθρωπο που έχει βιώσει καθοριστικές ιστορικές περιόδους της χώρας μας, καταγράφει ένα σπουδαίο, ολοζώντανο Κεφάλαιο του Ελληνικού πνεύματος. Δεν θα είναι μάλιστα αδόκιμο, αν γράψουμε ότι η Ζέη είναι η Ιστορία της Ελλάδας. Πώς να μη ζηλέψεις, όταν την ακούς να λέει ότι στον γιο της Πέτρο – ο οποίος συνυπογράφει αυτό το σενάριο- έκανε baby-sitting ο Ταρκόφσκι, προκειμένου να εξασφαλίσει το χαρτζιλίκι του; Πώς να μη συγκινηθείς, όταν την ακούς να λέει: “Κανείς απ’ τη γενιά μας δεν πρόλαβε να κάνει όσα ήθελε, μας πρόλαβαν άλλα” (εννοώντας τους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες της γενιάς της). Πώς να μη νιώσεις πικρία, όταν την ακούς να λέει: “Πολλοί έχουν μια αφετηρία στη ζωή τους, εγώ δεν ξέρω γιατί μου πέσανε πάρα πολλές και κάθε φορά άρχιζα από έναν καινούργιο δρόμο”; Πώς να μη γελάσεις, όταν διηγείται ότι ο Μάνος (Χατζιδάκις) έπαιζε πιάνο στα μεταμεσονύκτια πάρτι που διοργάνωναν κατά τη διάρκεια της κατοχής, προκειμένου να αποσπάσουν την προσοχή των Γερμανών και να βοηθήσουν τους αντιστασιακούς να εκτυπώσουν τα επαναστατικά φυλλάδια στο υπόγειο του κτιρίου; Πώς να κουραστείς ως θεατής, όταν η οθόνη “βαραίνει” από την αφήγηση τέτοιας ζωής κάνοντας το χρόνο να σταματήσει;
Κλείνω με ένα απόσπασμα της συνέντευξης της κυρίας Μαντά. “Το μεγαλύτερο μάθημα που πήρα από αυτούς τους ανθρώπους που έζησαν πόλεμο, πείνα, κατοχή, εμφύλιο, εξορίες, φυλακές, δικτατορίες, διαψεύσεις, προδοσίες: η ζωή είναι πάντα πιο μεγάλη από οποιαδήποτε δυσκολία, πιο όμορφη από οποιαδήποτε ασχήμια. Σε εποχές σαν τη σημερινή, εξαιρετικά δύσκολες, οδυνηρά αγοραίες, στερημένες από οράματα και όνειρα, η γνώση της Ιστορίας από ανθρώπους που τη βίωσαν και, με κάποιον τρόπο, την έφτιαξαν με πράξη την ίδια τους τη ζωή, νομίζω συνιστά μεγάλη δύναμη για επιμονή και πίστη προς ό,τι φαντάζει αδύνατο, αλλά είναι δυνατό”.
Συνήθως σε έναν περίπατο υπάρχει διάλογος. Αυτός είναι ο μοναδικός «Περίπατος» που δεν αντιλαμβάνεσαι τη διαδρομή, δε σε ενοχλεί ο μονόλογος και εύχεσαι να κρατούσε λίγο ακόμη.
Ο Μεγάλος Περίπατος της Άλκης
Σκηνοθεσία: Μαργαρίτα Μαντά
Ηχοληψία: Γιάννης Αντύπας
Σχεδιασμός ήχου-Μοντάζ: Χρήστος Γιαννακόπουλος
Μιξάζ: Κώστας Βαρυμποπιώτης
Μουσική: Χρήστος Δεληγιάννης
Μοντάζ: Ιωάννα Σπηλιοπούλου
Φωτογραφία: Ηλίας Αδάμης, Δημήτρης Κασιμάτης
Σενάριο: Πέτρος Σεβαστίκογλου, Μαργαρίτα Μαντά
Σκηνοθεσία: Μαργαρίτα Μαντά
Παραγωγοί: Στέλλα Θεοδωράκη, Θάνος Αναστόπουλος – Fantasia Audiovisual Ltd
Ηθοποιοί: Άλκη Ζέη, Ελένη Κόκκου, Μάνος Ζαχαρίας, Τίτος Πατρίκιος
Διάρκεια: 88΄
* Ο Γιάννης Τοτονίδης από μικρός αρέσκονταν στις εκρήξεις. Για να γλιτώσουν οι γονείς του την ανατίναξη του σπιτιού τους, τον έπεισαν να σπουδάσει Χημικός (απόφοιτος του Α.Π.Θ.). Η “εκρηκτικότητα” του ψυχισμού του τον ώθησε να ασχοληθεί με την 7η Τέχνη. Έγινε μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών (ΕΕΣ), μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Σκηνοθετών (F.E.R.A.), μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (Π.Ε.Κ.Κ.) και μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI). Πρόσφατα έγινε και μέλος της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Στο παρελθόν υπήρξε Μουσικός Παραγωγός και Επιμελητής Κινηματογραφικών Εκπομπών, καθώς επίσης και Τηλεοπτικός Παρουσιαστής Κινηματογραφικών Εκπομπών. Τελευταία πειραματίζεται με τη μαγειρική και προκαλεί μόνο γαστρονομικές εκρήξεις.